در وصف ۱۰۰ سالگی محمدعلی موحد | خالق «خواب آشفته نفت» در آرامشِ دانش

به گزارش شهرآرانیوز، ۱۰۰ سال قبل در چنین روزی، محمدعلی موحد، پژوهشگر نامدار علوم انسانی، در تبریز دیده به جهان گشود.
اهل پژوهش در ایران، استاد موحد را با کتاب معروف «خواب آشفته نفت» می‌شناسند و از این پژوهش مهم و ارزشمند به دفعات بهره برده‌اند. اما آنچه مسلم است، این است که دکتر موحد با ابعاد گوناگونی از منش و دانش علمی طی سال‌های عمر خود، همواره در ترویج دانش و انتقال مفاهیم مؤثر علم، چه در دانشگاه و چه در سمت‌های مهم سیاسی و اجتماعی‌اش در دهه ۴۰ خورشیدی، سعی در گسترش فرهنگ و دانشی ملی داشته است و اینک که ۱۰۰ بهار از عمر وی سپری شده، گنجینه‌ای از آثار و عملکرد مفید برجای گذاشته است.

زاده تبریز و فرزند ایران

محمدعلی موحد در دوم خرداد ۱۳۰۲ در تبریز دیده به جهان گشود. تحصیل را در مدارس تدیّن و اتحاد نو تبریز آغاز کرد و در سال ۱۳۱۹، پس از اخذ دیپلم متوسطه در رشته ادبی، به تهران آمد. اما به‌واسطه مشکلات پس از درگذشت پدر (در سال ۱۳۱۷) به تبریز بازگشت و سرپرستی خانواده را برعهده گرفت و به مدت ده سال در تبریز و تهران اقامت گزید.

در سال ۱۳۲۹ به شرکت نفت آبادان رفت و پس از خلع ید انگلیسی‌ها در سال ۱۳۳۲، سردبیری روزنامه شرکت نفت را به‌عهده گرفت و در همین سال به تهران انتقال یافت. وی در سال ۱۳۳۲ روی ترجمه سفرنامه ابن‌بطوطه کار کرد که در سال ۱۳۳۶ منتشر شد و به‌واسطه قدرت قلم و شیوایی ترجمه، توجه ارباب فضل را به خود جلب کرد و نام موحد بر سر زبان‌ها افتاد؛ چنان‌که با تشویق و تفقد کسانی همچون مجتبی مینوی و محمدعلی جمال‌زاده همراه شد.

موحد تحصیلات خود را در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد و موفق به اخذ دانشنامه دکترای حقوق خصوصی از این دانشگاه شد و در سال ۱۳۳۸، پس از دانش‌آموختگی، برای آشنایی بیشتر با مباحث حقوق بین‌الملل به انگلستان رفت و مطالعات خود را زیرنظر پروفسور جنینگز در دانشگاه کمبریج و پروفسور شوارتزنبرگ در لندن ادامه داد.

افتخارات دانشی موحد

وی، افزون بر وکالت پایه‌یک دادگستری، از آغاز برپایی شرکت ملی نفت ایران، به بدنه حقوقی شرکت نفت وارد شد و تا بالاترین درجات (مشاور عالی رئیس هیئت‌مدیره، مشاور ارشد و عضو اصلی هیئت‌مدیره) انجام وظیفه کرد و در ابتدای تأسیس اوپک، به مدت شش ماه معاونت اجرایی آن سازمان در ژنو را عهده‌دار بوده‌ است. موحد در کنار مشاغل رسمی، به تدریس حقوق مدنی و حقوق نفت در دانشکده حقوق دانشگاه تهران و دانشکده حسابداری و علوم مالی شرکت ملی نفت ایران پرداخت.

همچنین در این دوران با ایران‌شناسانی همچون آرتور آربری، ولادیمیر مینورسکی و لاکهارت هم‌نشین بود و به پژوهش روی نسخه‌های خطی موجود در موزه بریتانیا پرداخت و از این میان نسخه «سلوک‌الملوک» تألیف فضل‌الله روزبهان خنجی متخلص به «امین» را برای تصحیح برگزید.

موحد در رشته حقوق نیز صاحب‌نظر بوده و دو کتاب «درس‌هایی از داوری‌های نفتی» و «نفت ما و مسائل حقوقی آن» به‌عنوان کتاب درسی در دوره کارشناسی‌ارشد حقوق بازرگانی به‌عنوان منبع درسی معرفی شده‌ است.

وی نخستین‌بار مسائل حقوقی نفت را وارد متون درسی دانشگاه کرد. در پژوهش‌های تاریخی، کتاب چهارگانه «خواب آشفته نفت» اثری مهم تلقی شده‌ است.

او از جمله عرفان‌پژوهانی است که مدفون‌بودن شمس تبریزی در خوی را به‌دلیل وجود مقبره‌ای با یک مناره در بیرون از شهر خوی که دست‌کم از سده نهم هجری به «مناره شمس تبریزی» نامدار بوده است، معتبر می‌داند.

۴۰ اثر در ۸۰ سال

دکتر موحد از سال ۱۳۲۹ به این سوی، بیش از ۴۰ اثر به رشته تحریر درآورده است که ۲۲ اثر کتاب تألیفی، ۹ اثر تصحیح و تعلیقات، ۷ اثر ترجمه و اقتباس و یک دیوان شعر نیز برای ایرانیان علاقه‌مند به یادگار گذاشته است و افزون بر آن، صاحب صد‌ها مقاله معتبر علمی در حوزه‌های تاریخ، ادبیات و حقوق است که هریک، اعتباری در جوامع علمی ایران و منطقه دارد.